Selasa, 15 Juli 2008

ULah Ceurik

Cag didieu… cag seumeut dieu
Lalakon cinta nu urang
Teup anteupkeun…tong diguar deui
Carita cinta nu peugat

Najan ka gandrung sa gunung
Najan duriat sa jagat
Kadeudeuh nu nyangreud
Akhirna urang pipisah… pisah

Rek kasaha…ka urang mana
Geura milari geuntosna
Cig ka kidul… cig kakaler…
Ngulon ngetan moal nyaram

Tos teu aya kakaitan antara urang duaan
Lain anjeun lain akang urang geus lain lainan…lain

Ulah ceurik …tong di ceungceurikeun
Tarimakeun janten randa
Akang pasrah jadi duda
Da geuning kieu kuduna
Urang teu bisa kumaha

Ulah ceurik…tong diceungceurikeun
Wayahna urang papeugat najan hate masih beurat
Pileuleuyan pileuleuyan
Hampura akang hampura

Ojeg

Aduh bagja pisan
Narik ojeg ngalarisan
Nu numpakna geulis pisan
Hate sok seseredetan

Keur kasalametan
Nu geulis kedah nyepengan
Sanes akang teu uyahan
Cunihin teu pisan pisan

Ulah sok ugal ugalan di jalan
Kebut kebutan keur jalan
Bisi balikna tinggal ngaran

Ulah sok ugal ugalan di jalan
Kebut kebutan keur jalan
Mun nabrak budak digarebukan

Ojeg
Ongkos ngajegang
Lamun ngojek ulah oarebut panumpang
Ojeg
Ongkos ngajegang
Lamun ngojeg tong bari mikiran hutang

Komo deui lamun narik bau ao
Nya dijamin penumpang nyebut nu gelo

Naha Salah

Naha salah lamun kuring boga rasa silain ka anjeun ?
Naha salah lamun kuring boga rasa deudeuh salian ka anjeun ?
Sapanjang anjeun satia akang moal rek khianat
Cinta akang moal unggut karinduan
Sapanjang anjeun satuhu akang moal rek midua
Cinta akang moal kedak kaanginan

Cinta akang mang bulan anu nyaangan peuting
Bakal aya salawasa
Cinta akang sangenge anu maturan poe
Bakal aya salalawasna

Ulah melang
Ulah hariwang

Mawar Bodas

Mapay jalan satapak
Ngajugjug ka hiji lembur
Henteu karasa capena
Sabab aya nu di teang

Hujan angin dor dar gelap
Henteu aya keur ngiuhan
Sanajan awak rancucut
Teu paduli kajeun teuing

Nu penting mah asal nepi
Ka tempat anu di tuju
Rek ngalongok mawar bodas
Nu moal lila ka ala

Sugan tea moal gagal
Kembang geus aya nu boga
Balik teh asa hoream
Leumpang ge asa ngalayang

Teu kasawang ti anggalna
Teu kapikir ti tadina
Lamun bakal nyeri hate
Hoream teu sudi teuing
Mikiran pipanyakiteun
Mikiran pipanyakiteun

Manuk Dadali

Mesat ngapung luhur Jauh di awang awang
Meberkeun jangjangna bangun taya karingrang
Sukuna ranggoas reujeung pamatukna ngeluk
Ngepak mega bari heberna tarik nyuruwuk

Saha anu bisa nyusul kana tandangna
Gandang jeung partengtang taya bandinganana
Dipikagimil dipikaserab kusasama
Taya karempan kasieun leber wawanena

Manuk dadali manuk panggagahna
Perlambang sakti Indonesia jaya
Manuk dadali pangkakoncarana
Resep ngahiji rukun sakabehna

Hirup sauyunan tara pahiri hiri
Silih pikanyaah teu inggis bela pati
Manuk dadali ngandung siloka sinantria
Keur sakumna bangsa di nagara Indonesia

Kulu Kulu Bem

Puguh ogé ayeuna man gamparan ka diri abdi,
nganggap téh lumayan pisan abong kéna seueur deui,
nu punjul batan sim abdi nu puguh abdi kaduhung,
nu puguh abdi kaduhung
micinta nu sanés layan buktina geuning berewit nu manis,
buktina geuning berewit

Najan awét mun rajét mah matak gering jadi nyeri, tobat, abdi teu kiat,
nandingan baé kapeurih kasedih teu euih-euih,
tunggulna nanggung kabingung,
Gandrung… da bongan kacida teuing ,
Gandrung… emut kasaurannana sok matak neuteuli ati,
sanajan abdi kaajak pageuh dina jero ati,
jero ati anu suji tapi geuning nu saéstu sulaya,
sulaya tina subaya.

Kabogoh Jauh

Boga kabogoh jauh
Mentas laut leuweung gunung
Tapi apel teu bingung
Cukup hallo na telepon

Kuring dipulau jawa
Manehna pulau sumatera
Lamun malam mingguan
Mojok via sms-an

Jelema palinter dunia beuki maju
Najan urang pajauh bisa ngobrol unggal waktu
Tiap sms-an atawa nelepon
Teu jadi pikiran kajeun pulsa kabobolan
Nu penting mah bisa ngobrol jeung manehna

Jalir Jangji

Teu lami sasasih deui
asih urang bakal ngahiji
Teu weleh dianti-anti
bakal nyorang laki rabi

Awas ulah robih deui
komo deui rek jalir jangji
estu cinta ukur hiji
nepi ka dijemput pati

Nya abdi sareng salira
pada pada mikacinta
susah senangsesarengan
pait manisna dua..an

Ulah jalir jangji
Ulah jalir jangji
Komo deui aya niat nganyenyeri

Ulah jalir jangji
Ulah jalir jangji
Komo deui aya niat gaduh deui

Kadeudeuh nu urang
kaheman keur urang

Hamparan Sajadah

Dina hamparan sajadah
Abdi sumujud pasrah
Diri nu lamokot ku dosa
Nyanggakeun sadaya daya

Dina hamparan sajadah
Abdi sumujud pasrah
Mundut panghampura gusti
Ya Allah robbul’izzati

Taya deui panglumpatan
Taya deui pamuntangan
Mung Alloh pangeran abdi
Pangeran anu sajati

Duriat Madinah

Waktu urang patepung deudeuh
Layung koneng mayungan masjid nabawi
Dikersakeun bada maghrib urang wanoh
Nu jadi saksina madinah al munnawaroh

*
Ku kersaning nu maha suci
Pa amprok di dinana tawaf jeung sa'i
Teu ras pada mengtangtu kadi multajam
Mihareup duaan deukeut silih pikaheman

**
Duriat Ka ajeun jeung ka tanah suci
Duriat nu gumuruh dina ati
Duriat ka anjeun jeung ka tanah suci
Duriat nu ngaguruh dina ati

Reff:
Rukun yamman hajar aswad
Hijir ismail jeung anjeun
Ngawakun rasa kasono moal bosen moal poho
Geuning aya ridho gusti
Ayeuna urang ngajadi
Hoyongna patilas deui jaga mun ibadah haji

Duriat

Dina hate kuring anjeun cicing
Dina hate anjeun kuring cicing
Bener-bener heunteu bisa ngejat di beungkeut ku tali duriat

Sanajan loba nu daratang
Pating kuriling neangan lawang
pating kaletrok kana panto hate
Tapi ku urang teu di palire

reff:
Duriat teu bisa digantian kurupa
Duriat teu bisa di hilian ku harta
Duriat teu bisa di aya-aya
Duriat datang na heunteu kapaksa

Di kotretkeun dina hate tidituna
Di guratkeun dina rasa tidituna
Di buka di baca ku urang duaan
Di jaga, di riksa pinuh rasa ka heman

Dikantun Tugas

Pencipta : Iyar Wiarsih
Lagam : Degung – kawih
Laras : Pelog

Calik dina bangbarung
Anteng ngaruhun barung
Nyawang anu ngalangkung
Sedih manah na nguyung

Emut ka sang panutan
Ngantos mang bulan-bulan
Lami henteu nyeratan
Wartos di medan perang

Nanging nu geulis sadar
Sarta manah na sabar

Nyanggem dina manahna
Aduh engkang iraha
Tepung sakulawarga
Mulih ti medan jaya

Abdi nu ngantos –ngantos
Mugi paparing wartos
Nanging abdi tos ngartos
Engkang alat sajati

Najan urang patebih
Langgeng engkang mi asih

Daun Pulus Kiser Bojong

Lagam : Kawih, Jaipongan
Laras : Salendro

Na handeuleum aya katineng
Na hanjuang aya kamelang
Daun pulus lalambaran
Kahayang pasti kasorang

Lamping pasir pileuweungan
Harelung cangku di gunung
Alam endah tambah endah
Endahna lir cinta urang… ieuh….

Masing kasawang aduh kembang kamelang
Raranggeuyan beureumna mayang harepan
Iraha atuh iraha bagja diri tinekanan
Tulus ngempur hurung nangtung
Laksana mun siang leumpang… ieuh..

Daun pulus, daun pulus…
Lalambaran, lalambaran
Nyeri teuing mun teu tulus
Mibanda atuh garapan
Hirup ungkur nunggu waktu
Nyorang lampah anu ngambang

Bade langit bade bentang
Mega mendung mega bodas
Bade leungit bade datang
Teu langkung bade datang

Teu nanaon teu nanaon
Di taros sok ngaharewos
Na kunaon na kunaon
Harewos ukur harewos

Daun Pulus 16

Pencipta : Mang Raida
Lagam : jaipongan
Laras : Salendro

Basa langit bandung
Benggras taya haluengheun
Nutembong nyipta rasa
Kaendahan ngalangkang
Tina implengan

Daun pulus genep belas
Nugeus nepungkeun emutan
Meuraykeun simpena hate
Nyinglarkeun anu katunda

Rasa dina rasa ngancik
Lalakon kaseuit seuit
Asa dina alam tandang
Jaman daun pulus midang

Lambaran daun gugupay
Oyagku angina niupan
Lir harewos lalaunan
Nudareuda dahantos

Midang langit nuceudeum haleungheum
Jalan tembong samara-samar
Tapi hate narawangan
Da daun pulus nyarengan

Da daun pulus genep belas
Marengan ngajak tatandang
Dina lalakon nu anyar
Nu jiga kiwari nyebar

Daun Pulus 15

Gupay daun gugupay
Gupay sono to bareto
Lalakon teu daek poho
Duan pulus ngemplok hejo

Marakbak tangkal duriat
Sirung ka asih teu tebih
Daun pulus lima belas
Nu atra teu acan laas

Kareueus teu aya anggeus
ka heman teu bisa ilang
Nyanding dina rasa katineung
Ngajaga jeroeun dada

Jalan subang tapak midang
Basa jangji kedal lisan
Kebon enteh nu nyaksian
Nyaksian nu panasaran

Daun pulus lima belas
Tutulus tutungkus kalbu…
Kacinta nu pageuh maneuh
Nu manteng ka asih weuteuh
Daun pulus lima belas
Ngarambat ngajadi laga

Daun Pulus 14

Pencipta : Mang Raida
Lagam : Jaipongan
Laras : Salendro

Urang guar lalakon anu katunda
Urang teang carita anu baheula
Carita daun pulus nukoncara
Daun pulus anu ka opat belasna

Katineung rek disampeur nahandeuleum
Kaheman urang teang nahanjuang
Ngawincik ngeumbingan areuy kadeudeuh
Nyanghunjar akar katresna nyengcelak

Daun pulus anu ka opat belasna
Tacan layu teu aya laas laasna
Daun pulus teu rek layu
Kapanasan awor jeung rasa kasono
Najan lawas tibareto

Jalan naratas ngajembat
Lir sumirat kandaga emas nunyacas
Nu nyengcelak daun pulus opat belas
Nu nembongkeun bokor lalakon katineung

Gumuruh angina jajantung
Genjlong kupangaruh ampuh
Reueus deudeuh nyanggreut pagueh
Reret masket kairut kuimut nu lucu

Daun pulus lambaran carita endah
Numeraykeun lalangse hate nu simpe
Anu pinuh basa diukir ku sastra
Peurah asih dina rasa nyalira

Colenak

Pencipta : Nano S.
Lagam : Degung - Kawih
Laras : Pelog

Urang tuang colenak
Raos seger matak sehat kana awak
Pangaosna ngan ukur sapuluh perak
Moal rugi ngaluarkeun eusi pesak

Colenak di cocol enak
Anu ompong oge teurak
Mangga geura carobian
Colenak beuleum dadakan

Colenak peuyeum bandung
Katuangan sederhana istimewa
Cacah menak sadaya pada misuka
Moal puyeng najan seep tilu piring

Colenak di cocol enak
Kakoncara sabuana
Kaolahan urang sunda
Warisan kolot baheula

Bulan Sapasi

Pencipta : Gugum Gumbira Tirasonjaya
Lagam : Degung – Kawih
Laras : Madenda

Bulan sapasi
Siga nyaksi diri abdi
Pias pias sagala paningal
Katambias ge penginten

Angina asih nu bihari
Teu deui ngelusan diri
Digentos ku nagin bajra
Matak sedih jeung nalangsa

Harepan kiwari ukur harepan
Da bentang di langit anu baranang
Da bentang sugan sing jadi putusan
Da engkang masih osok neang dating

Aduh aduh matak paur
Lamun diri katalanjur
Sanajan diri tinggal sapasi
Alim jadi laip diri

Budak Jalanan

Ceuk batur mah kuring the budak jalanan
Gawe ukur ngamen dina kandaraan
Sabenerna hate ngarasa nalangsa
Puguh hirup ragap taya
Kolot teu apal dirupa
Jeung deui duka di mana

Mun panas…kapanasan
Mun hujan…kahujanan

Mun reup peuting ngadon sare di emperan
Da puguh hirup di jalan
Hanteu boga petempatan
Pikeun pangbalikan

Timana timana atuh timana
Diri kuring timana atuh asalna
Kumaha kumaha atuh kumaha
Diri kuring na kumaha mimitina

Ya Allah paparin abdi pituduh
Na dimana kolot abdi teh ayeuna

Buah Kawung

Lagam : Cianjuran, Ketuk Tilu, Jaipongan
Laras : Salendro
Wanda : Panambih

Buah kawung, buah kawung ruruntuyan
Malela mah malela jeung babasaran
Mangga urang sasarengan
Ngariksa kabudayaan
Gelenyu…

Buah kawung, buah kawung ruruntuyan
Curuluk mah dunungan cipanon bijil
Teu beunang di rangkong kolong
Teu beunang dipikahayang
Gelenyu….

Buah kawung, buah kawung ruruntuyan
Malela mah dunungan di sisi cai
Mangga urang sasarengan
Ngabelaan lemah cai
Gelenyu…

Buah kawung, buah kawung ruruntuyan
Curuluk mah curuluk cipanon bijil
Teu beunang di supa dulang
Teu beunang di bebenjokeun

Bentang Timur

Pencipta : Harlan W.
Lagam : Jaipongan
Laras : Salendro

Mencrang lir bentang timur
Rary marahmay matak tibelat
Geulis laksana dewi
Lumungsurna katumbiri
Mencrang lir bentang timur
Pameunteusieup matak kareureut
Lambey jeruk sapasi gelenyu imutna manis

Si bentang timur nya katelahna
Hiji wanoja nu kamashur
Rengak paripulahna numatak kauruy
Upami ngibing matak kaiwat
Duh kacipta bagja pami laksana
Hareupan diri pasti kasungsi

Si bentang timur kabiruyungan
Jadi bebende panglipur ati
Bentang si bentang timur
Bentang bentangna lembur

Lir kembang sumedeng ligar
Nukeur seungit mamanis

Bentang si bentang timur
Bentang bentangna lembur
Nugeus dewi larasati
Nu manis narik ati

Bangbung Hideung

Lagam : Celepungan, Jaipongan
Laras : Salendro

Daweung …. Abdi teh ti pajajaran
Bangbung hideung…
Bara-bara teuing diri …
Lahang bari dianggo kasuka galih
Situ pinuh …Balong jero
bebendon sareng bebendu
mangga tilik saliracu
Awi teh pangajul buah lantaran ti kitu
Sora bedil…luhur mega paripaos
Teu kaop lepat saeutik…diri abdi ka gamparan

Wiat saur kajungjunan ulah waka
Luluasan nyangsara ka diri abdi….
Ulah waka gurung gusuh nganteur napsu teu puguh
Ahirna bilih kaduhung badan anu katempuhan
Pan baheula anjeun jangji pasini ka diri abdi
Jangji bakal wikanyaah
Ahirna jangjunan cidra
Abong geus aya ganting
Anu langkung ti sim abdi

Ke heula atuh antosan ulah waka luluasan
Abdi mah sungkan paturay
Sok inggris ka palsu deui
Mandak nu sarupi kitu
Geuning ukur ngabibita
Buktina geuning sulaya

Bajing Luncat

Pencipta : Kosaman Djaya
Lagam : Degung – Kawih
Laras : Pelog

Bajing luncat, bajing luncat la astana ieung
Abdi lepat narosan teu tianggalna

Ku teu sangka salira bet luas pisan
Teu hawatos kanu keur sok ngantos –ngantos
Teu terang mah anjeun the rek direndengkeun
Moal lipur ku satuan duh nambaan nana

Ku teu sangka bet luas pisan
Teu hawatos kanu keur sok ngantos-ngantos
Api-api teu emut kana pasini
Pasini pakait ati aduh pakait ati

Ayun Ambing II

Pencipta : Mang Koko Koswara
Lagam : Kawih
Laras : Pelog

Ayun ku samping
Ayun ambing
Bobo sing tibra
Ulah rungsing

Utun dijaring
Ayun ambing
Bobo diaping
Beurang peuting

Bobo anaking
Ayun ambing
Kulem sing tibra
Masing jeumpling

Ayun Ambing I

Deungkleung dengdek anaking jimat awaking
Geura bobo panutan kalbu
Ema hidep aya di pangumbaraan
Nyiar rizki buburuh jadi TKI

Deungkleung dengdek anaking di ayun ambing
Ulah rungsing tepung jeung peuting
Anggur nyaring na mangsa keur sepi jempling
Ngadu’a ema hidep enggal mulang

Ukur cimata nu jadi ubarna
Rasa kasono teu weuleuh ngadodoho
Sanajan urang paanggang
Hate mah paanjang anjang
Sanajan urang papisah
Ka Gusti Urang sumerah diri

Kieu buktina kedah kieu nasibna

Awet Rajet

Lagam : Jaipongan, Kecapi Tunggal

Laras : salendro

Rumah tangga jeung manehna
Geus teu ka itung lilana
Tibujangan jeung parawan
Neupika geus reuay anak

Ari jodoh tetep pageuh
Tapi sok pakucrut bae
Teu kaop salah saeutik
Babari pisan mundelik

Nya atuh kudu kudu kumaha
Rumah tangga jeung manehna
Sakieu geus anak loba
Manehna euweuh elingna

Tengah peting jemplang jempling
Dijujurung sina balik
Rek balik balik kamana
Indung bapa geus teu boga

BanyoL Sunda

C U K O N G

Abah : “ ieu, kabogoh euis teh ? geuning awakna ceking matana cekung…”
Pi minantueun : “ sanajan badn ceking mata cekung, tapi kieu kieu ge sayah teh cukong, Bah.”

PERSONALIA

Cepot : “ pa dukun! Kuring tulungan supaya bisa asup digawe!”
Dukun : “ Gampang we nyarita teh! Memangna dukun teh bagian personalia?”

MORO

Wartawan : “ salila saderek jadi paninggaran, moro naon anu panghesena ?”
Paninggaran : “ Moro….popotongan!”

ELMU PARE

Aki Jumad keur ngagelendut wae mapatahan incu incuna
Aki Jumad : “ yeuh dak, ari hirup kudu ngelmu pare, geura pare mah beuki eusi teh beuki tungkul,”
Incu I : “ Sapertos Aki, nya ?”
Aki Jumad : “ Enya.”
Incu II : “ Muhun, sapertos Aki beuki sepuh teh beuki ….bongkok.”
Aki Jumad : “ Siah!”

PAMUDA JEUNG PAMUDI

Pamuda : “ Kanyaah Engkang ka Eulis moal aya bandingannana.”
Pemudi : “ Naon buktina ?”
Pemuda : “ Buktosna mah upami bade masihan artos atanapi naon bae, karaos teh sok teu weleh nyaah!”

LIEUR

Jang Komar : “ mang, aya surat keur kuring ?“
Tukang Pos : “ Saha kitu jenengan teh ?”
jang Komar : “ Atuh baca we dina alamatna!”

NO BON

Badu : “ Din, saha cing pamaen sepak bola anu tara nganjuk ?”
Udin : “ Teuing atuh euy, da urang mah tara merhatikeun sapopoena.”
Badu : “ Belegug maneh mah, nya nobon atuh, pemaen PSMS”

PASEN POHOAN

Hiji pasen, nelepon ka salahsaurang dokter.
Pasen : “ dok, abdi teh gaduh panyawat hilapan, tong boroning kajadian anu baheula, anu kamari oge, tos hilap deui, kumaha landongna Dok ?”
Dokter : “ kieu ayeuna mah, catet we heula, naon nu diucapkeun bieu, engke dipariksa.”
Pase : “ naon tea dok anu kudu dicatet teh ?”

BUBUY BULAN

Jajang : “ Ci, hebat nya. Urang amerika mah geus bisa ka bulan.”
Uci : “ nya…masih hebatan keneh Tati saleh atuh.”
Jajang : “ Na…kumaha kitu ?”
Uci : “ Ari urang amerika mah kakara bisa nincak bulan, Tati saleh mah geus bisa ngabubuy bulan.”

Wayang Golek

Wayang golek adalah bentuk teater rakyat yang sangat populer. Orang sering menghubungkan kata “wayang” dengan “bayang” karena dilihat dari pertunjukan wayang kulit yang memakai layar, dimana muncul bayangan-bayangan. Di Jawa Barat, wayang ada yang menggunakan boneka (dari kulit/wayang kulit atau kayu/wayang golek) dan ada yang dimainkan oleh manusia (wayang orang). Berkenaan dengan wayang golek, ada dua macam wayang golek, yakni wayang golek papak (cepak) dan wayang golek purwa yang ada di daerah Sunda. Semua wayang, kecuali wayang wong, dimainkan oleh dalang sebagai pemimpin pertunjukan yang sekaligus menyanyikan suluk, menyuarakan antawacana, mengatur gamelan, mengatur lagu dan lain-lain.

Wayang golek biasanya memiliki lakon-lakon, baik galur maupun carangan yang bersumber dari cerita besar Ramayana dan Mahabrata dengan mempergunakan bahasa Sunda disertai iringan gamelan Sunda (salendro), yang terdiri atas dua buah saron, sebuah peking, sebuah selentem, seperangkat bonang, seperangkat bonang rincik, seperangkat kenong, sepasang goong (kempul dan goong) dan ditambah dengan seperangkat kendang (sebuah kendang indung dan tiga buah kulanter), gambang serta rebab.

Sejak 1920-an, pertunjukan wayang golek selalu diiringi oleh pesinden. Popularitas pesinden pada masa-masa itu sangat tinggi, sehingga mengalahkan popularitas dalang wayang golek itu sendiri, terutama ketika zamannya Upit Sarimanah dan Titim Fatimah sekitar tahun 1960-an. Lakon yang biasa dipertunjukkan dalam wayang golek adalah lakon karangan. Hanya kadang-kadang saja dipertunjukkan lakon galur. Hal ini seakan menjadi ukuran kepandaian para dalang menciptakan lakon carangan yang bagus dan menarik. Beberapa dalang wayang golek yang terkenal diantaranya Tarkim, R.U. Partasuanda, Abeng Sunarya, Entah Tirayana, Apek, Asep Sunandar Sunarya, Cecep Supriadi dan lain-lain.

Pola pengadegan wayang golek adalah sebagai berikut : 1) Tatalu, dalang dan pesinden naik panggung, gending jejer/kawit, murwa, nyandra, suluk/kakawen, dan biantara ; 2) Babak Unjal, Paseban dan bebegalan ; 3) Nagara sejen ; 4) Patepah ; 5) Perang gagal ; 6) Panakawan/goro-goro ; 7) Perang Kembang ; 8) Perang raket ; dan 9) Tutug.

Salah satu fungsi wayang di masyarakat adalah ngaruwat (ritus inisiasi), yaitu membersihkan yang diruwat dari kecelakaan (marabahaya). Beberapa orang yang diruwat (sukerta), antara lain: Wunggal (anak tunggal); Nanggung Bugang (seorang adik yang kakaknya meninggal); Suramba (empat orang putra); Surambi (empat orang putri); Pandawa (lima putra); Pandawi (lima putri); Talaga Tanggal Kausak (seorang putra dihapit putri); Samudra Hapit Sindang (seorang putri dihapit dua orang putra) dsb.

Wayang golek sebagai seni pertunjukan rakyat memiliki fungsi yang relevan dengan masyarakat lingkungannya, baik kebutuhan spiritual maupun materialnya. Hal demikian dapat kita lihat dari beberapa kegiatan di masyarakat, misalnya ketika ada perayaan, baik hajatan (pesta kenduri) dalam rangka khitanan, pernikahan dan lain-lain, adakalanya diiringi dengan pertunjukan wayang golek. Secara spiritual masyarakat mengadakan ruwatan guna menolak bala, baik secara komunal maupun individual dengan mempergunakan pertunjukan wayang golek.

Orang Sundanya Hanya Bertepuk Tangan

KASENIAN kabudayaan, jasana sanes lumayan.

Itu sebait lagu Sunda yang sering disenandungkan para juru kawih sejak dulu. Mungkin sejak tahun duapuluhan. Karena para sinden beken zaman itu, seperti Nyi Arnesah, seorang sinden terkenal istri Partasuwanda, dalang termashur tempo dulu, dan Nyi Iti Katem, juru kawih kiliningan dari Ujungberung, pernah melantunkannya. Paling tidak, menurut R Moch. Afandi, penulis buku "Bandung Baheula" (1969), bait lagu yang berarti kesenian dan kebudayaan berjasa besar itu, pernah menjadi favorit dan ngetop.

Pendapat itu seolah-olah memperoleh pembenaran dari Beki, wanita Amerika Serikat, yang telah sepuluh tahun mempelajari seni budaya Sunda di Bandung.

"Memang, seni budaya Sunda itu mahal harganya," kata Neng Beki, yang tampil berkebaya dan bersanggul, bersama Kang Ibing yang menjadi MC pada acara pembukaan Konferensi Internasional Budaya Sunda (KIBS) I, di Gedung Merdeka.

Siapa berani menyangkal. Pergi jauh dari AS, tinggal di negeri orang dan belajar seni budaya Sunda, pasti memerlukan biaya besar.

Tapi, masih kata Neng Beki pula, dalam bahasa Sunda yang fasih yang disambut gelak tawa hadirin: "Mung diicalna mah mirah pisan."

"Euleuh-euleuh, kitu geuning!" sambut Kang Ibing. "Paingan atuh paingan. Orang Sunda sendiri jarang yang mau mempelajari, memelihara, dan melestarikan seni budaya Sunda. Akibatnya nilai jual seni budaya Sunda anjlok. Ngan aneh, yang bukan Sunda seperti Neng Beki ini, mati-matian menekuni seni budaya Sunda. Ari urang Sundana sorangan lebih suka seni budaya asing."

Untuk memperjelas dugaannya, Kang Ibing mencoba bertanya tentang makanan sehari-hari Neng Beki sekeluarga di Bandung.

"Nya atuh katuangan urang Bandung bae. Sapertos karedok, sambel, lalab," jawab Neng Beki meyakinkan.

"Padahal urang Bandung asli mah, nu rereana urang Sunda, makannya teh burger, pizza, friedchicken. Kalau begitu mah pabaliut atuh," Kang Ibing garuk-garuk kepala.

Apa yang didialogkan Kang Ibing dan Neng Beki di hadapan peserta KIBS I, merupakan salah satu dampak globalisasi. Penduniaan yang merata, namun tidak seimbang. Budaya Chicago amat dominan memporakporandakan Cikaso. London menohok Losari. Paris mengalahkan Padang. Terutama di bidang "3-F" sebagaimana diungkapkan John Naisbit dan Patricia Aburdeen dalam bukunya "Megatrend 2000" (1985), yaitu food (makanan), fun (hiburan) dan fashion (mode).

Penampilan para seniman-budayawan yang ikut memeriahkan pembukaan KIBS I menunjukkan kebenaran pendapat Naisbit-Aburdeen di atas. Paling tidak, para pecinta seni-budaya Sunda dari kalangan warga asing cukup mampu menoreh perasaan terdalam orang Sunda asli. Seperti dari pintonan kacapi suling dan tembang Cianjuran, yang ditampilkan oleh Andy, remaja Amerika Serikat. Dia memakai jas tutup batik hijau dan bendo sewarna, Andy amat terampil memetik kacapi indung. Berpadu manis dengan Makeko, gadis Jepang, yang memetik kacapi rincik. Harmonisasi irama mereka sangat serasi dengan tiupan suling dari Rachel, gadis Inggris, mengiringi Kiko, gadis Jepang yang melantunkan Cianjuran "Papatet" dan"Tejamantri", serta seuntai lagu panambih yang khas.

"Emh, Masya Allah, aya kituna eta batur," lagi-lagi Kang Ibing menarik napas panjang. "Orang Sundanya sendiri, hanya mampu bertepuk tangan saja! Yah, apa boleh buat. Teu bisa ngacapi, teu bisa nembang, surak-surak atuh sing rame!"

Ternyata bukan kepiawaian orang asing, semacam Beki, Andy, dan kawan-kawan yang membuat hati orang Sunda terharu. Minimal di forum pembukaan KIBS I. Sajian demonstrasi pencak silat oleh lima "ABG" -- dua putra dan dua putri -- malah membuat seorang peserta menangis tersedu-sedu. Tentu saja mengherankan. Tepak kendang padungdung, dan alunan terompet dalam lagu "Kembang Beureum" seharusnya menggugah semangat. Cerah ceria. Sambil menghapus lelehan air mata berkali-kali, peserta itu bicara terbata-bata kepada kawan di sampingnya.

"Ada beberapa alasan mengapa saya sedih waktu menyaksikan pencak silat barusan. Pertama, saya sudah sangat lama tidak mendengar bunyi kendang dan terompet. Waas, kagagas. Kedua, saya tidak menyangka, kelima anak remaja tadi begitu rikat dan tangginas memainkan jurus. Nakis, jeblag, suliwa, amat sempurna mereka peragakan. Mata saya terbuka sekarang. Pencak silat Sunda itu indah dan dinamis. Sayang, selama ini saya terlalu terpukau oleh Jet Li, Andy Lau atau Chen Lung....." peserta itu menuturkan sambil terbata-bata.

Keterasingan orang Sunda terhadap seni budaya sendiri, mungkin karena keterlenaan. Banyak orang Sunda tidak mau melihat kenyataan hidup sehari-hari. Mereka terlalu tanggah kana sadapan. Mendongak saja ke atas. Jarang yang tungkul kana jukut. Akibatnya, mereka kehilangan kreativitas. Kehilangan spontanitas.

"Padahal karya seni itu tercipta berdasarkan kondisi sehari-hari," komentar Kang Ibing yang diamini Neng Beki. "Misalnya, dulu ada seniman menciptakan tarian Memetik Teh. Itu karena orang kebanyakan suka minum teh. Coba kalau orang kebanyakan suka minum kopi, pasti tercipta Tari Memetik Kopi. Dan kalau sehari-hari minum susu, pasti tercipta tarian Memetik...."

Untung sebelum Kang Ibing ketelanjuran, Neng Beki cepat menukas, untuk segera melanjutkan acara pembukaan. Dan Kang Ibing, ibarat mewakili watak orang Sunda, menyatakan: "Hampura saja. Memang orang Sunda itu suka kamana mendi".

Kamana-mendi dalam makna lain berarti teu ajeg. Tidak kukuh. Luak-leok. Oportunis. Tidak istiqamah. Tidak teguh pendirian. Betulkah demikian? Forum Konferensi Internasional Budaya Sunda (KIBS) I yang akan berlangsung hingga 25 Agustus lusa, akan mencoba menjawabnya melalui berbagai kajian yang bermuara kepada penyelamatan dan promosi budaya daerah Sunda di tengah persaingan global.(H Usep Romli HM)***

Pikiran Rakyat

Kalender Sunda yang Kini Hanya Tinggal Kenangan

MASYARAKAT Sunda buhun sebenarnya sudah memiliki dan memakai sistem penanggalan yang disebut Kala Sunda, dengan perhitungan kalender (kala ider).

Kala Sunda tersebut, menurut budayawan Ali Sastramidjaja, terbagi tiga yaitu Kala Surya, Kala Candra, dan Kala Sukra. Perhitungan kalender tersebut kini sudah tidak dipakai masyarakat Sunda sendiri, dan boleh dikatakan sudah raib dari kehidupan tradisi Sunda.

"Mengenai Kala Surya merupakan perhitungan kalender yang berdasarkan pada matahari, Kala Candra perhitungan kalender berdasarkan pada bulan, dan Kala Sukra perhitungan kalender berdasarkan pada bintang," ujarnya kemarin dalam pleno 2 Konferensi Internasional Budaya Sunda (KIBS) I.

Dalam uraian tentang hari, ia menjelaskan istilah-istilah waktu dalam sehari semalam, misalnya: meletek srangenge (terbit fajar), isuk-isuk (pagi-pagi), haneut moyan, pecat sawed, dan seterusnya. Untuk mengetahui waktu dalam sehari semalam itu masyarakat Sunda dahulu telah menetapkan tangara (tanda, ciri) di antaranya dengan memukul kohkol.

Sedang nama-nama hari yang dipergunakan dalam kalender Sunda dimulai Radite/Dite (Minggu), Soma (Senin), Anggara (Selasa), Buda (Rabu), Respati (Kamis), Sukra (Jumat), dan Tumpek (Sabtu).

Menurut Ali, yang masih menggunakan istilah-istilah ini sampai sekarang adalah masyarakat Baduy.

"Untuk perhitungan bulan yang dipergunakan dalam kalender Sunda adalah berdasarkan peredaran bulan di langit. Yang menjadi pengamatan dalam perhitungan ini yaitu dari purnama (bulan penuh) hingga purnama lagi," paparnya.

Dari pengamatan ini ternyata lamanya waktu peredaran bulan itu silih berganti, 29 dan 30 hari sehingga jika dirata-ratakan menjadi 29,5 hari dalam setiap bulan.

Ada kelebihan dari masyarakat Sunda yang berkaitan dengan hitungan hari, yaitu dihitung sampai hitungan 30 (hijian, belasan, likuran), sedangkan dalam masyarakat lain hanya sampai hitungan 20.

Dalam Kala Surya, menurut Ali, bulan ke-1 sampai ke-12 diistilahkan sebagai Kasa, Karo, Katiga, Kapat, Kalima, Kanem, Kapitu, Kawalu, Kasanga, Kadasa, Hapitlemah, dan Hapitkayu. Sedangkan nama bulan dalam Kala Candra, Kartika, Margasira, Posya, Maga, Palguna, Setra, Wesaka, Yetsa, Asada, Srawana, Badra, dan Asuji.

Untuk perhitungan tahun, masyarakat Sunda memulai pada saat matahari berada di sebelah selatan. "Hal ini dilakukan dengan pertimbangan bahwa kedudukan kita sebagai orang Sunda berada di Selatan. Bertemunya bayang-bayang dari Selatan hingga ke Selatan lagi selama 365 hari," ungkapnya.

Dalam paparannya tentang Kala Sunda, Ali Sastramidjaja mencoba untuk melihatnya lebih teliti lewat perhitungan-perhitungan yang cermat. Ini membuktikan salah satu dari kekayaan masyarakat Sunda yang telah memiliki peradaban tinggi. Namun kalender tersebut kini hanya tinggal sejarah. Sayang.

By : Pikiran Rakyat